Ders AdıKodu Yerel KrediAKTS Ders (saat/hafta)Uygulama (saat/hafta)Laboratuar (saat/hafta)
Olasılığa GirişIST113124200
ÖnkoşullarYok
YarıyılGüz
Dersin Diliİngilizce, Türkçe
Dersin SeviyesiLisans
Dersin TürüZorunlu @ İstatistik Lisans Programı (%30 İngilizce)
Seçmeli @ Matematik Lisans Programı
Ders KategorisiTemel Meslek Dersleri
Dersin Veriliş ŞekliYüz yüze
Dersi Sunan Akademik Birimİstatistik Bölümü
Dersin KoordinatörüGülder Kemalbay
Dersi Veren(ler)Gülder Kemalbay, Elif Tuna
Asistan(lar)ı
Dersin AmacıBu dersin amacı, öğrencilerin olasılığın temel kavram ve metodolojisini kavramalarına; örnek uzay ve olaylar, olasılık aksiyomları ve sayma yöntemlerini sistematik biçimde kullanmalarına; koşullu olasılık, bağımsızlık ve Bayes kuralını uygulamalarına; ayrık ve sürekli rassal değişkenler ile temel dağılımların özelliklerini ve beklenen değer, varyans, moment kavramlarını yorumlamalarına; elde edilen sonuçları açık bir dille ifade edip istatistik, veri bilimi ve mühendislikteki temel uygulamalarla ilişkilendirmelerine yardımcı olmaktır.
Dersin İçeriğiRassal deney; örnek uzayı ve olaylar; olasılık aksiyomları ve temel kurallar; koşullu olasılık, bağımsızlık ve Bayes teoremi; rassal değişkenler ve dağılım fonksiyonları (ayrık/sürekli, olasılık kütle/yoğunluk ve kümülatif dağılım) ile bu fonksiyonların başlıca özellikleri; beklenen değer, varyans ve diğer momentler; rassal değişkenlerin fonksiyonları ve dönüşümleri.
Ders Kitabı / Malzemesi / Önerilen Kaynaklar
  • Akdeniz, Fikri. Olasılık ve istatistik, Akademisyen Kitabevi, 2022.
  • Ross, Sheldon M. A first course in probability. Harlow, UK: Pearson, 2020.
  • Walpole, Ronald E., et al. Probability and statistics for engineers and scientists. Pearson, 2022.
  • Öztürk, Fikri. Olasılık ve İstatistiğe Giriş I. Gazi Kitabevi, 2011.
Opsiyonel Program BileşenleriYok

Ders Öğrenim Çıktıları

  1. Bu dersi başarıyla tamamlayan öğrenciler, Olasılık aksiyomları ve temel kuralları kullanarak basit ve bileşik olayların olasılıklarını hesaplayıp problemi istatistiksel olarak formüle edebileceklerdir.
  2. Dağılım fonksiyonlarının temel özelliklerini kullanarak olasılık ve ilgili hesapları yapabileceklerdir.
  3. Kesikli ve sürekli rassal değişkenleri ayırt ederek uygun olasılık fonksiyonunu oluşturabileceklerdir.
  4. Bir rassal değişkenin beklenen değerini ve varyansını hesaplayıp sonuçları yorumlayabilecek; belirsizlik ve değişkenliği değerlendirebileceklerdir.
  5. Temel olasılık kavramları arasında ilişki kurarak, verilen probleme uygun yöntemi seçip gerekçelendirebilir ve istatistiksel bakışla yorumlayabileceklerdir.

Ders Öğrenim Çıktısı & Program Çıktısı Matrisi

DÖÇ-1DÖÇ-2DÖÇ-3DÖÇ-4DÖÇ-5

Haftalık Konular ve İlgili Ön Hazırlık Çalışmaları

HaftaKonularÖn Hazırlık
1Konu Anlatımı: Kombinatoryal analiz; saymanın temel ilkesi; permütasyonlar,kombinasyonlar; çok terimli katsayılar. Sınıf-içi Uygulama (5 dk.): Küçük sayma problemleri. Sınıf-içi Tartışma (5 dk.): Düzenin önemli olup olmaması, yinelenmeye izin ve ayırt edilebilirlik varsayımları değiştiğinde sayma sonucu nasıl ve neden değişir?1. Sayma yöntemlerine giriş kurallarının hatırlanması ve etkinleştirilmesi. Kaynak: 1-15 [1].
2Konu Anlatımı: Küme kavramı; kümeler üzerinde işlemler, venn diyagramları; rassal deney, örnek uzayı, sigma cebiri, olay. Sınıf-içi Uygulama (5 dk.): Verilen bir deney için örnek uzayı ve olay tanımlama çalışması. Sınıf-içi Tartışma (5 dk.): Olay kavramını kümelerle ifade etmenin avantajları. Kısa Sınav 1 (15 dk.): Ders sonunda, derste işlenen konuları içeren bir kısa sınavın yapılması.1. Kümeler ve temel işlemlerin hızlı tekrarı; Venn diyagramı alıştırmaları. Kaynak: Ders Kitabı, 3-14. 2. Örnek uzay kavramının gözden geçirilmesi; olay örnekleri hazırlanması. Kaynak: Ders Kitabı, 15-18.
3Konu Anlatımı: Olasılık fonksiyonu; Olasılık aksiyomları; Olasılığın özellikleri. Sınıf-içi Uygulama (5 dk.): Olasılık aksiyomlarını kullanarak örnek çözümleri. Sınıf-içi Tartışma (5 dk.): Ayrık olay kavramınn tartışılması. Kısa Sınav 2 (15 dk.): Ders sonunda, derste işlenen konuları içeren bir kısa sınavın yapılması.1. Olasılık aksiyomlarının ve temel özelliklerine ait bölümlerin okunması, özetlenmesi.Kaynak: Ders Kitabı, 99-108; 22-32 [1].
4Konu Anlatımı: Koşullu olasılık, bağımsızlık; çarpım kuralının koşullu yorumları, ağaç diyagramları. Sınıf-içi Uygulama (5 dk.): Ağaç diyagramı ile ardışık iki deneyin olasılık hesapları. Sınıf-içi Tartışma (5 dk.): Bağımsız olay ve ayrık olay kavramları üzerine tartışma. Kısa Sınav 3 (15 dk.): Ders sonunda, derste işlenen konuları içeren bir kısa sınavın yapılması.1. Koşullu olasılık tanımı ve bağımsız olay kavramının gözden geçirilmesi. Kaynak: Ders Kitabı, 72-83. 2. Koşullu olasılığın, olasılık aksiyomlarını sağladığının gösterilmesi. Kaynak: 95-100 [1].
5Konu Anlatımı: toplam olasılık yasası ve Bayes teoremi. Sınıf-içi Uygulama (5 dk.): Örnek uzayının parçalanışının gösterimi. Sınıf-içi Tartışma (5 dk.): Önsel (prior) seçimin sonuçlara etkisi.1. Toplam olasılık yasası ve Bayes Teoremi konularının gözden geçirilmesi, aralarındaki ilişkinin kavranması. Kaynak: Ders Kitabı, 84-88; 120-121 [1].
6Konu Anlatımı: Rasgele değişken (kesikli/sürekli); dağılım fonksiyonu ve temel özellikleri. Sınıf-içi Uygulama (5 dk.): Verilen dağılım fonksiyonu üzerinden olasılık hesaplarının yapılması. Sınıf-içi Tartışma (5 dk.): Verilen grafik dağılım fonksiyonunun özelliklerini taşıyor mu? Kısa Sınav 4 (15 dk.): Ders sonunda, derste işlenen konuları içeren bir kısa sınavın yapılması.1. Rassal değişken tanımı ve dağılım fonksiyonu tanımı özelliklerinin incelenmesi. Kaynak: Ders Kitabı, 125-132.
7Konu Anlatımı: Kesikli rassal değişkenler için olasılık fonksiyonu; sürekli rassal değişkenler için olasılık yoğunluk fonksiyonu; özellikleri. Sınıf-içi Uygulama (5 dk.): Verilen olasılık yoğunluk fonksiyonu ile olasılık hesapları. Sınıf-içi Tartışma (5 dk.): Süreksizlik noktalarının yorumu.1. Kesikli ve sürekli rassal değişkenlerin olasılık fonksiyonu tanım ve özelliklerinin gözden geçirilmesi. Kaynak: 119-123; 189 [1]. 2. Dağılım fonksiyonundan olasılık fonksiyonuna geçiş örneklerinin incelenmesi. Kaynak 101-111 [2].
8Ara Sınav 1
9Konu Anlatımı: Rassal değişkenin beklenen değeri ve özellikleri; mod ve medyan. Sınıf-içi Uygulama (5 dk.): Verilen rassal değişkenin bir fonksiyonunun beklenen değerini hesaplama. Sınıf-içi Tartışma (5 dk.): Ortalama, medyan ve moda hangi durumlarda daha anlamlıdır?1. Beklenen değerin temel özellikleri (doğrusallık vb.) ve kısa örneklerin hazırlanması. Kaynak: Ders Kitabı, 147-155. 2. Mod ve medyan hesaplamasına ilişkin bilgi ve örneklerin incelenmesi. Kaynak: 248-250 [1].
10Konu Anlatımı: Rassal değişkenin varyansı, standart sapması ve özellikleri; ölçek/konum değişimlerinin etkisi. Sınıf-içi Uygulama (5 dk.): Küçük veri setinde varyansın iki formülle hesaplanması. Sınıf-içi Tartışma (5 dk.): Varyansın birime ve aykırı değere duyarlılığı.1. Varyansın temel özellikleri ve kısa örneklerin hazırlanması. Kaynak: Ders Kitabı, 155-159.
11Konu Anlatımı: Momentler: ham ve merkezi momentler; çarpıklık (skewness) ve basıklık (kurtosis) ile şekil ölçüleri. Sınıf-içi Uygulama (5 dk.): Örnek veri dağılımında çarpıklık ve basıklık yorumu. Sınıf-içi Tartışma (5 dk.): Aynı ortalama-varyansa sahip farklı şekillerin etkileri.1. Moment türlerinin kısa özetini çıkarma; küçük veri üzerinde şekil ölçülerini yorumlanması için bilgilerin gözden geçirilmesi. Kaynak: Ders Kitabı, 163-167.
12Konu Anlatımı: Rasgele değişken fonksiyonları: tek değişken dönüşümleri; dağılım fonksiyonu yöntemi; ters dönüşüm tekniği. Sınıf-içi Uygulama (5 dk.): Sürekli bir rassal değişken için dağılım fonksiyonu tekniği örneği. Sınıf-içi Tartışma (5 dk.): Dönüşüm tekniğinin sınırları ve pratik ipuçları.1. Rassal değişkenlerin fonksiyonları bölümünün gözden geçirilmesi. Kaynak: Ders Kitabı, 177; 231-242 [2].
13Konu Anlatımı: Olasılıkta eşitsizlikler; Markov ve Chebyshev eşitsizlikleri; kuyruk olasılıklarına üst sınırlar. Sınıf-içi Uygulama (5 dk.): Chebyshev ile sapma olasılığına üst sınır hesabı. Sınıf-içi Tartışma (5 dk.): Dağılım bilinmiyorsa Chebyshev’i seçmenin temel gerekçesi nedir?1. Chebyshev eşitsizliği altında yatan fikrin araştırılması ve öğrenilmesi. Kaynak: 155-157 [2].
14Konu Anlatımı: Zayıf Büyük Sayılar Kanunu (WLLN); örnekleme ortalamasının yakınsaması. Sınıf-içi Uygulama (5 dk.): Hazır küçük simülasyon çıktısının yorumu. Sınıf-içi Tartışma (5 dk.): Pratikte “yeterince büyük n”i nasıl belirleriz?1. Olasılıkta limit teoremlerine giriş bilgilerinin gözden geçirilmesi; Zayıf Büyük Sayılar Kanununun araştırılması ve incelenmesi. Kaynak: 394-396 [1].
15Konu Anlatımı: Merkezi Limit Teoremi; yaklaşık normalleşme; hızlı Monte-Carlo gösterimi. Sınıf-içi Uygulama (5 dk.): Standartlaştırma ve yaklaşık olasılık hesabı. Sınıf-içi Tartışma (5 dk.): Merkezi Limit Teoreminin pratik çıkarımları.1. Merkezi Limit Teoreminin öneminin ve temel sezgisinin araştırılması. Kaynak: 622-624 [1]. 2. Merkez Limit Teoremi'nin illüstrasyonunun incelenmesi. Kaynak: 625-628 [1]; 254, [2].
16Final

Değerlendirme Sistemi

EtkinliklerSayıKatkı Payı
Devam/Katılım
Laboratuar
Uygulama
Arazi Çalışması
Derse Özgü Staj
Küçük Sınavlar/Stüdyo Kritiği430
Ödev
Sunum/Jüri
Projeler
Seminer/Workshop
Ara Sınavlar130
Final140
Dönem İçi Çalışmaların Başarı Notuna Katkısı
Final Sınavının Başarı Notuna Katkısı
TOPLAM100

AKTS İşyükü Tablosu

EtkinliklerSayıSüresi (Saat)Toplam İşyükü
Ders Saati142
Laboratuar
Uygulama
Arazi Çalışması
Sınıf Dışı Ders Çalışması143
Derse Özgü Staj
Ödev
Küçük Sınavlar/Stüdyo Kritiği44
Projeler
Sunum / Seminer
Ara Sınavlar (Sınav Süresi + Sınav Hazırlık Süresi)115
Final (Sınav Süresi + Sınav Hazırlık Süresi)120
Toplam İşyükü :
Toplam İşyükü / 30(s) :
AKTS Kredisi :
Diğer NotlarYok