| Ders Adı | Kodu | Yerel Kredi | AKTS | Ders (saat/hafta) | Uygulama (saat/hafta) | Laboratuar (saat/hafta) |
|---|---|---|---|---|---|---|
| X-Işınları | FIZ4550 | 3 | 5 | 3 | 0 | 0 |
| Önkoşullar | Yok |
|---|
| Yarıyıl | Güz, Bahar |
|---|
| Dersin Dili | İngilizce, Türkçe |
|---|---|
| Dersin Seviyesi | Lisans |
| Dersin Türü | Seçmeli @ Fizik Lisans Programı (%30 İngilizce) |
| Ders Kategorisi | Uzmanlık/Alan Dersleri |
| Dersin Veriliş Şekli | Yüz yüze |
| Dersi Sunan Akademik Birim | Fizik Bölümü |
|---|---|
| Dersin Koordinatörü | Orhan İçelli |
| Dersi Veren(ler) | |
| Asistan(lar)ı |
| Dersin Amacı | Bu dersin amacı, öğrenciler için X-ışınlarının temel özelliklerini, elde ediliş yöntemlerini ve elektromanyetik spektrum içindeki yerini kavratmak; X-ışını detektörleri ve X-ışınlarının madde ile etkileşim mekanizmalarını anlamalarını sağlamak; difraksiyon ve kutuplanma süreçlerini uygulamalı olarak açıklayabilmelerini geliştirmek; Compton ve fotoelektrik olay üzerinden atom–ışını etkileşimlerini analiz etmelerini mümkün kılmak; iyonlaştırıcı radyasyonun sağlık etkilerini, doz ölçümlerini ve korunma yöntemlerini değerlendirmelerini sağlamak; son aşamada ise X-ışınlarının endüstrideki uygulamalarını (XRF ve XRD) kavrayarak bu bilgileri modern bilimsel ve teknolojik bağlamlara uyarlayabilmelerini temin etmektir. |
|---|---|
| Dersin İçeriği | Ders, X-ışınlarının tanımı, elde edilme yöntemleri ve özellikleriyle başlar. X-ışınlarının elektromanyetik spektrum içindeki konumu, dedektörler ve madde ile etkileşimi incelenir. Difraksiyon, kutuplanma, Compton ve fotoelektrik olay konuları işlenir. X-ışınlarının soğurulma ve saçılma süreçleri detaylandırılır. Daha sonra radyasyonun sağlıkla ilişkisi, iyonlaştırıcı radyasyonun biyolojik etkileri, doz hızının ölçümü ve radyasyondan korunma yöntemleri ele alınır. Dersin son bölümünde X-ışınlarının endüstriyel uygulamaları üzerinde durulur; özellikle XRF (X-Ray Fluorescence) ve XRD (X-Ray Diffraction) yöntemleri açıklanır. |
| Ders Kitabı / Malzemesi / Önerilen Kaynaklar |
|
| Opsiyonel Program Bileşenleri | Yok |
Ders Öğrenim Çıktıları
- Bu dersi başarıyla tamamlayan öğrenciler, X-ışınlarının tarihsel keşfini ve fiziksel özelliklerini açıklayabileceklerdir.
- X-ışınlarının madde ile etkileşim mekanizmalarını (soğurma, saçılma, floresans vb.) analiz edebileceklerdir.
- X-ışını üretim prensiplerini ve kullanılan tüp/detektör sistemlerini tanımlayabileceklerdir.
- X-ışını spektroskopisi yöntemlerini kullanarak elementel analiz yapabileceklerdir.
- X-ışını kırınımı (XRD) ilkelerini yorumlayarak kristal yapı analizi yapabileceklerdir.
- X-ışını görüntüleme tekniklerini (radyografi, BT vb.) karşılaştırabileceklerdir.
- X-ışınlarının sağlık fiziği açısından biyolojik etkilerini değerlendirebileceklerdir.
Ders Öğrenim Çıktısı & Program Çıktısı Matrisi
| DÖÇ-1 | DÖÇ-2 | DÖÇ-3 | DÖÇ-4 | DÖÇ-5 | DÖÇ-6 | DÖÇ-7 |
Haftalık Konular ve İlgili Ön Hazırlık Çalışmaları
| Hafta | Konular | Ön Hazırlık |
|---|---|---|
| 1 | Konu Anlatımı: X-Işını nedir? X-ışınlarının elde edilişi ve özellikler. | 1. Handbook of Practical X-Ray Fluorescence Analysis Chapter 1 bölümünün okunması. |
| 2 | Konu Anlatımı: Elektromanyetik dalga spektrumunda X-ışınları | 1. Handbook of Practical X-Ray Fluorescence Analysis Chapter 2 bölümünün okunması. |
| 3 | Konu Anlatımı: X-Işını Detektörleri. | 1. X-rays in Atomic and Nuclear Physics Chapter 4 bölümünün okunması. |
| 4 | Konu Anlatımı: X-Işınlarının madde ile etkileşmesi. | 1. Measurement and Detection of Radıation Chapter 4.8 kısmının okunması. |
| 5 | Konu Anlatımı: X-ışınlarının difraksiyonu. | 1. Handbook of Practical X-Ray Fluorescence Analysis Chapter 3.3 kısmının okunması. |
| 6 | Konu Anlatımı: X-Işınlarının kutuplanması. | 1. X-rays in Atomic and Nuclear Physics, Chapter 2 bölümünün okunması. |
| 7 | Konu Anlatımı: Compton ve Fotoelektrik olay. | 1. X-rays in Atomic and Nuclear Physics, Chapter 5 bölümünün okunması. |
| 8 | Ara Sınav 1 | |
| 9 | Konu Anlatımı: X-ışınlarının soğurulması ve saçılması. | 1. X-rays in Atomic and Nuclear Physics, Chapter 5 bölümünün okunması. |
| 10 | Konu Anlatımı: X-ışınlarının soğurulması ve saçılması. | 1. X-rays in Atomic and Nuclear Physics, Chapter 5 bölümünün okunması. |
| 11 | Konu Anlatımı: Radyasyon ve Sağlık: X-ışınlarının iyonlaştırma etkisi ve doz hızının ölçülmesi. | 1. Introduction To Radiological Physics And Radıation Dosimetry Chapter 1 bölümünün okunması. |
| 12 | Konu Anlatımı: İyonlaştırıcı radyasyonun insan sağlığına etkileri. | 1. Introduction To Radiological Physics And Radıation Dosimetry Chapter 2 bölümünün okunması. |
| 13 | Konu Anlatımı: Radyasyondan korunma. | 1. Introduction To Radiological Physics And Radıation Dosimetry Chapter 3 bölümünün okunması. |
| 14 | Konu Anlatımı: X-Işınlarının Endüstriyel Uygulamaları: XRF. | 1. Handbook of Practical X-Ray Fluorescence Analysis Chapter 5 bölümünün okunması. |
| 15 | Konu Anlatımı: X-Işınlarının Endüstriyel Uygulamaları: XRD. | 1. An Introduction To X- Ray Physics, Optics, and Applications Part 3 Chapter 11 bölümünün okunması. |
| 16 | Final |
Değerlendirme Sistemi
| Etkinlikler | Sayı | Katkı Payı |
|---|---|---|
| Devam/Katılım | 0 | 0 |
| Laboratuar | 0 | 0 |
| Uygulama | 0 | 0 |
| Arazi Çalışması | 0 | 0 |
| Derse Özgü Staj | 0 | 0 |
| Küçük Sınavlar/Stüdyo Kritiği | 2 | 30 |
| Ödev | 0 | 0 |
| Sunum/Jüri | 0 | 0 |
| Projeler | 0 | 0 |
| Seminer/Workshop | 0 | 0 |
| Ara Sınavlar | 1 | 30 |
| Final | 1 | 40 |
| Dönem İçi Çalışmaların Başarı Notuna Katkısı | ||
| Final Sınavının Başarı Notuna Katkısı | ||
| TOPLAM | 100 | |
AKTS İşyükü Tablosu
| Etkinlikler | Sayı | Süresi (Saat) | Toplam İşyükü |
|---|---|---|---|
| Ders Saati | 14 | 3 | |
| Laboratuar | 0 | 0 | |
| Uygulama | 0 | 0 | |
| Arazi Çalışması | 0 | 0 | |
| Sınıf Dışı Ders Çalışması | 14 | 2 | |
| Derse Özgü Staj | 0 | 0 | |
| Ödev | 0 | 0 | |
| Küçük Sınavlar/Stüdyo Kritiği | 0 | 0 | |
| Projeler | 0 | 0 | |
| Sunum / Seminer | 2 | 20 | |
| Ara Sınavlar (Sınav Süresi + Sınav Hazırlık Süresi) | 1 | 20 | |
| Final (Sınav Süresi + Sınav Hazırlık Süresi) | 1 | 25 | |
| Toplam İşyükü : | |||
| Toplam İşyükü / 30(s) : | |||
| AKTS Kredisi : | |||
| Diğer Notlar | Yok |
|---|
